Szlakiem cerkwi Gór Słonnych.

Nieodłącznym punktem programu każdego naszego pobytu w Bieszczadach jest objazdówka po miejscowych cerkwiach, o czym mogliście się przekonać chociażby z lektury jednego z naszych wcześniejszych postów Między cerkwią a kirkutem.
Tak było i tym razem, kiedy to postanowiliśmy odwiedzić kilka cerkwi położonych w Górach Sanocko – Turczańskich, a konkretnie w Górach Słonnych.

Po kilku poprzednich wizytach w Bieszczadach wydawało nam się, że wszystkie z nich zobaczyliśmy, jednak okazało się, że i tym razem odwiedzimy kilka cerkwi po raz pierwszy i nie jest to koniec. Plonem naszego wyjazdu był również zakup mapy “Zabytkowe cerkwie południowo – wschodniej Polski”, więc na pewno jeszcze kilka fotorelacji z cerkiewnych wojaży zamieścimy na naszym blogu.

Wycieczka obejmowała odwiedziny 7-miu cerkwi, tj. w Paszowej, Hołuczkowie, Siemuszkowej, Hłomczy, Łodzinie, Dobrej i Uluczu. Naszym subiektywnym zdaniem również w mniej więcej takiej kolejności rozłożyły się nasze głosy co do uroku poszczególnych z nich, od najmniej urokliwej w Paszowej do swoistej perełki jaką jest cerkiew w Uluczu.

1. Cerkiew Soboru Bogurodzicy w Paszowej.

Drewniana cerkiew pochodząca z XVIII wieku, gruntownie odnowiona w 1902 r. i konsekrowana w roku 1905. Obecnie pełni funkcję kościoła filialnego parafii w Wańkowej. Ozdobą cerkwi jest również XVIII wieczny ołtarz i praktycznie niemal kompletny ikonostas, których nie dane nam było oglądać, gdyż jak to ma miejsce w większości przypadków cerkwie, które odwiedzaliśmy były pozamykane.

2. Cerkiew św. Paraskewii w Hołuczkowie.

Cerkiew zbudowana w roku 1858 przez cieślę Konstiantyna Melnyka, przebudowana w roku 1912. Obecnie jest remontowana. Wewnątrz cerkwi znajduje się kompletny ikonostas pochodzący z okresu budowy cerkwi, o wystroju późnobarokowym.
Ikonostas zachowany w całości z okresu budowy cerkwi.

3. Cerkiew Przemienienia Pańskiego w Siemuszkowej.

Drewniana, filialna cerkiew greckokatolicka, zbudowana w 1841 r. Obecnie użytkowana jako kościół rzymskokatolicki. Pieczę nad cerkwią sprawują obecnie bociany, które na rosnącym przy cerkwi jesionie założyły gniazdo i dochowały się potomków.

4. Cerkiew Soboru Najświętszej Maryi Panny w Hłomczy.

Cerkiew zbudowana w roku 1859 w miejscu starszej, również drewnianej cerkwi. Obok cerkwi wzniesiona została w tym samym czasie także dzwonnica, gdzie spośród wiszących w niej dzwonów jeden pochodzi z roku 1668.

Od roku 1990 cerkiew wchodzi w skład greckokatolickiego dekanatu przemyskiego.

5. Cerkiew Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Łodzinie.

Jedna z mniejszych, ale bardzo ładnych cerkwi. Wzniesiona w 1743 r. Posiada kompletny ikonostas pochodzący z 1875 r., kiedy to cerkiew była remontowana. Obecnie jest to kościół filialny Parafii Rozesłania Apostołów w Mrzygłodzie.

6. Cerkiew św. Mikołaja w Dobrej (Szlacheckiej).

Nasze II miejsce na subiektywnej Top Liście.

Jest to cerkiew drewniana zbudowana w roku 1879 osadzona na kamiennej podmurówce.We wnętrzu znajduje się polichromia figuralna wykonana w latach 1899-1904 przez Antoniego i Michała Bogdańskich z udziałem Mikołaja Demkowicza. Klasycystyczny, czterorzędowy ikonostas z tego samego okresu, wykonany został również przez wymienionych Bogdańskich.

Oddzielnym obiektem jest wieża-dzwonnica bramna, usytuowana na osi świątyni. Pochodzi z XVII w., przebudowana w XVIII. Składa się z trzech kondygnacji. Pierwsza jest murowana z kamienia, na rzucie kwadratu, otynkowana i pobielona, sklepiona kolebkowo. Wyższe kondygnacje są drewniane.

Druga ma konstrukcję zrębową ze stropem belkowym i z nadwieszonym gankiem, opartym na czterech słupach z zastrzałami. Tutaj znajdował się ikonostas w typie archaicznym, po którym zachowała się przegroda ikonostasowa z carskimi i jednymi diakońskimi wrotami. Trzecia kondygnacja ma konstrukcję słupowo-ramową z nadwieszoną izbicą. Na wyższe kondygnacje wchodziło się po stromych, drewnianych schodach, przypominających drabinę. Budowla nakryta jest dachem gontowym namiotowym. Kondygnację górną od środkowej oddziela dach pulpitowy daszek pulpitowy z facjatką od frontu.

Do czasu synodu zamojskiego w 1720 r. przy jednym ikonostasie można było sprawować tylko jedną eucharystię dziennie. Przez fakt istnienia ikonostasu wieża była odrębną cerkwią, co pozwalało odprawić w Dobrej dodatkową mszę św. w tym samym dniu. W niektórych cerkwiach (np. w Cerkiew św. Paraskewy w Radrużu lub cerkiew św. Jura w Drohobyczu) budowano tym celu nad babińcem dodatkowe pomieszczenie z ikonostasem. Po synodzie zamojskim można było odprawiać kolejne msze również przy ołtarzach bocznych, pozbawionych ikonostasu. Nie jest znane wezwanie, pod którym wieża była wykorzystywana jako cerkiew.

Jest to obiekt unikatowy w skali kraju. Obecnie pełni rolę dzwonnicy, z dwoma dzwonami: z 1627 i 1924 r.

7. Cerkiew pw. Wniebowstąpienia Pańskiego w Uluczu.

Top One wyjazdu.

Cer­kiew wznie­sio­no na szczy­cie wy­so­kie­go, za­le­sio­ne­go wzgó­rza, opa­da­ją­ce­go od stro­ny po­łu­dnio­wej ku do­li­nie Sanu. Obiekt uzna­wa­ny był po­wszech­nie za jed­ną z naj­star­szych drew­nia­nych cer­kwi na te­re­nie Pol­ski i da­to­wa­ny na pocz. XVI w. (tak wcze­sna da­ta­cja cer­kwi nie by­ła udo­ku­men­to­wa­na, lecz ce­chy sty­li­stycz­no­-kon­struk­cyj­ne czy­ni­ły ją praw­do­po­dob­ną). Wy­ni­ki ba­dań den­dro­chro­no­lo­gicz­nych bu­dul­ca cer­kwi wska­za­ły, że świą­ty­nia zo­sta­ła wy­bu­do­wa­na w 1659 r., jed­nak wg nie­któ­rych ba­da­czy nie roz­strzy­ga­ją one kwe­stii da­to­wa­nia w spo­sób de­fi­ni­tyw­ny. Nie­za­leż­nie od tego, czy dal­sze ba­da­nia po­twier­dzą wy­ni­ki ana­li­zy den­dro­chro­no­lo­gicz­nej bądź do­pusz­czą moż­li­wość wznie­sie­nia bu­dow­li we wcze­śniej­szym okre­sie, nie zmie­ni to war­to­ści i ran­gi za­byt­ku. Ba­zy­liań­ska świą­ty­nia po­zo­sta­nie jed­ną z nie­wie­lu za­cho­wa­nych drew­nia­nych cer­kwi, kształ­tu­ją­cych na­sze wy­obra­że­nie o naj­daw­niej­szym bu­dow­nic­twie sa­kral­nym.

Roz­le­gły te­ren przy­cer­kiew­ny ota­cza­ją czy­tel­ne po­zo­sta­ło­ści ob­wa­ro­wań w po­sta­ci po­dwój­ne­go muru ka­mien­ne­go, w któ­rym znaj­do­wa­ła się fur­ta i bra­ma (flan­ko­wa­ne basz­ta­mi). Pier­wot­nie cer­kiew wcho­dzi­ła w skład mo­na­sty­ru ba­zy­liań­skie­go. Ba­zy­lia­nie opu­ści­li mo­na­styr w 1744 r., jed­nak świą­ty­nia po­zo­sta­ła ośrod­kiem ru­chu piel­grzym­ko­we­go do ostat­niej woj­ny. Po wy­sie­dle­niu lud­no­ści ukra­iń­skiej cer­kiew po­zo­sta­wa­ła opusz­czo­na. Grun­tow­ny re­mont za­byt­ku prze­pro­wa­dzo­no w la­tach 1961–69. Obec­nie obiekt sta­no­wi fi­lię Mu­zeum Bu­dow­nic­twa Lu­do­we­go w Sa­no­ku.

Najstarsze zachowane wyposażenie cerkwi pochodzi z II poł. XVII w. Wielostrefowy ikonostas (obecnie w MBL w Sanoku) wykonany został w dwóch etapach w II poł. XVII w. Starsza, zasadnicza część ikonostasu, jest dziełem Ioana Hyrowskiego, wykonanym po 1660 r. Stefan Dzengałowicz w 1682 r. uzupełnił ikonostas obrazami apostołów oraz kartuszami z wizerunkami proroków.

We wnętrzu nawy cerkwi na jej północnej ścianie oraz płn.-zach. i płn.-wsch. pendentywie zachowała się figuralna polichromia ścienna. Głównym tematem zrealizowanym w monumentalnym malarstwie jest Męka Pańska. U podstawy obrazu Ukrzyżowania czytelny fragment inskrypcji fundacyjnej. Autorem lub głównym współautorem polichromii jest Stefan Dzengałowicz, przebywający w Uluczu w latach 1682–83 – opis ze strony https://podkarpackie.travel/pl/atrakcje/cerkiew-w-uluczu.